Resúmen di tur item di 26 febrüari – 4 mart 2023

Si bo ta lesando riba bo smartphone, ten’é horizontal pa un mihó eksperensha di e newsletter!

TikTok ta aprobá anunsionan ku ta kontené informashon i notisia falsu

Konhunshon di Jupiter i Venus djarason awor

Atrobe aftershock fuerte den parti sùit ost di Turkia

Kantidat deskonosí ainda di bruinvis na peliger dor di eksploshon na Nord Stream

Outbreak Management Team di Hulanda: por aliviá sobrá medida

Muchanan por mèldu imágennan no apropiá mas fásil awor

Polis na Perú ta detené hòmber ku tabata transportá momia den un tas

FBI: vírus di corona probablemente kreá den laboratorio Chines

Lansamentu Curaçao Film Score Studios

Choke frontal entre dos trein na Gresia ta okashoná 57 morto

Preokupashon na Iran pa venenamentu di mucha muhé

Inflashon den eurozone a baha un poko, pero alimento ta keda karo

Ganadó premio Nobel di pas ta haña kastigu di prison di 10 aña

Gobièrnu di Canada ta duna kompania pèrmit pa produsí i bende kokaina

ABBA Voyage ta hasi un tour mundial

TikTok ta aprobá anunsionan ku ta kontené informashon i notisia falsu. Asina por dedusí for di un investigashon di e emisora Hulandes Business Nieuws Radio, mihó konosí komo BNR. E emisora a manda algun anunsio ku fake news i yamada pa violensha ku a pasa e proseso di aprobashon sin problema.

E anunsionan mester a keda publiká riba 15 di maart próksimo. BNR a manda 7 anunsio di kua 6 a haña aprobashon. Segun BNR e anunsionan ta kontené mensahenan pa no bai vota i te asta pa kometé violensha. E mensahenan ta bisa entre otro “de stembussen zijn gesloten” (urnanan ta será), “Rutte moet oprotten, bestorm de Tweede Kamer!” (Rutte mester bai kas, invadí Tweede Kamer!) i “naar Kaags huis met fakkels, de fik erin!” (Ban Kaag su kas ku torcha i kim’é).

BNR a kita e mensahenan i a aserká e departamentu Hulandes di TikTok ku a rekonosé ku e mensahenan ei nunka mester a subi e plataforma. Pero TikTok no a splika ta kon bin e mensahenan a keda aprobá tampoko.

Kisas bo por a nota den dianan tras di lomba ku tin dos strea basta briante pegá ku luna. No ta trata di strea sino di e planetanan Jupiter i Venus.

Di awe pa djarason nan ta bai aserká otro un poko mas. Dor di e siklo di movementu di planetanan den nos sistema solar djarason awor e dos planetanan i luna lo parse di ta pegá na otro, esta si bo mir’é for di nos punto di bista.

Den realidat e distansha entre Jupiter i Venus ta 700 mion kilometer. Den siensia e fenómeno ku nos ta bai mira djarason awor yama konhunshon.

E pik lo ta visibel rondó di 8’or di anochi i ya ta pa un gran parti visibel ora solo baha. Despues di djarason e planetanan lo separá for di otro i luna atrobe. Probechá djarason awor pasobra próksimo biaha ku e fenómeno tuma lugá lo ta den 2039.

Un danki na Rob van Boheemen i Dennis Chirino pa e bunita potrètnan saká aki na Kòrsou mes.


Un di tres temblor a asotá e parti sùit-ost di Turkia riba djaluna. E sismo di 5.2 pa 5.6 riba skala di Richter a okashoná por lo ménos 1 morto i 69 persona heridá. Ta trata di e mesun region ku a keda afektá den simannan tras di lomba pa sigur dos temblor fuerte, okashonando mas di 50 mil morto na Turkia i Siria.

For di dia di e temblornan fuerte di dia 6 di febrüari tabatin míles di aftershock. Siman pasá por a sinti unu fuerte di 6.4 riba skala di Richter. Mester menshoná ku outoridatnan a hasi algun detenshon tambe relashoná ku e temblornan. Ta trata di persona ku lo ta responsabel pa e mal estado di edifisionan ku a kai den otro. World Bank ta kalkulá e daño total na Turkia na mas di 35 mil mion dòler.

Un kantidat deskonosí ainda di bruinvis a muri, keda heridá, bira surdu òf haña problema di reprodukshon. Asina un grupo di investigadó na Dinamarka, Alemania i Polonia a konkluí den un rapòrt konhunto. Bruinsvis ta un tipo di bayena Oropeo ku tamaño i aparensia di dòlfein.

E mamíferonan aki ta víktima di un serie di eksploshon den sèptèmber aña pasá na e asina yamá Nord Stream, un konekshon di pipa di gas bou di awa den parti nort di Oropa. Segun e investigadónan e eksploshonnan a lòs hopi polushon ku tabata pegá den e fondo di laman. Lo ta trata di 250 mion kilo di suspstansha kímiko.

E bruinvisnan ta biba entre otro den e region kaminda e eksploshonnan a tuma lugá. Tabata nèt den e temporada ku e animalnan ta topa ku otro pa reprodukshon. E populashon di mas o ménos 500 bruinvis den e region kaminda e desaster a tuma lugá no ta e úniko grupo di animal ku a sufri dor di e desaster ekológiko aki. E laman parti nort ta e habitat tambe pa foka i bakiou ku a sea muri òf bira surdu dor di e eksploshonnan.

Pa hopi aña kaba e teritorio marítimo parti nort ost di Oropa ta motibu pa preokupashon. Den pasado a dùmp hopi barí ku sushi kímiko den e region ei. E kousa di e eksploshon ta bou di investigashon ainda. Tin sospecho ku ta trata di sabotahe.

Kiko ta Nord Stream?

Nord Stream 1 i 2 ta un sistema di pipa pa transportá gas bou di awa for di Rusia pa Alemania. E Nord Stream 2 nuka no a bira operashonal pa motibu di e konflikto na Ukrania. Tambe Rusia a sera Nord Stream 1 den sèptèmber te próksimo aviso. Pues no tabatin suministro di gas na momentu di e eksploshon, pero ainda tabatin sufisiente gas ainda den e pipanan pa kousa e eksploshon.

E olanan nobo di Covid-19 na Hulanda no ta forma un peliger mas. Asina e Outbreak Management Team (OMT) di Hulanda a konkluí i konfirmá a base di e sifranan di Covid na Hulanda publiká djamars. Si ta pa OMT Hulanda por eliminá e último medidanan ku ta na vigor ainda.

E olanan no ta di tal índole ku e sektor di kuido no por akapará esnan ku bira malu. Ta asina ku en bèrdat por nota un oumento leve di pashènt den hospital pero e kantidat di pashènt ta kasi igual na pero mas ku e kantidat di hende ku ta haña un grip severo.

Segun RIVM segun e poblashon ta bira resistente dor di kontagio i rekuperashon i bakunashon e impakto di e malesa a baha. E variantenan nobo di e vírus di corona entretantu no ta dje fuerte manera esnan original. RIVM ta tene kuenta ku un pik chikitu den parti sùit di Hulanda siguiendo karnaval, pero no ta antisipá riba problemanan grandi.

E sentro Merikano pa protekshon di muchanan National Center for Missing & Exploited Children (NCMEC) a desaroyá un sistema ku muchanan por usa pa kita imágennan inapropiá for di retnan sosial òf website ku kontenido pa adulto.

Ta trata di e programa Take It Down. E sistema ta desaroyá pa kombatí abusu di mucha riba retnan sosial. Ku Take It Down ta hopi mas fásil pa muchanan mèldu imágennan inapropiá di nan mes ku a bin kaba riba internet. Take It Down ta sirbi tambe pa evitá ku kopianan no editá ta plama si mèldu e original na tempu.

Kompanianan manera Facebook, Instagram i websitenan manera OnlyFans, Pornhub i Yubo ta ekipá ku e sistema pa asina esaki funshoná mas efisiente i dirigí. Twitter, TikTok i WhatsApp no ta konektá ainda.

Polis na Perú a detené un hòmber ku tabata transportá un momia den un tas pa mustra su amigunan. E agentenan a hasi e deskubrimentu ora nan a listra e hòmber, mirando su komportashon straño na un sitio kaminda trabounan arkeológiko ta tumando lugá na e siudat Puno.

Segun e hòmber e momia ta su amiga spiritual ku yama Juanita. E tabata warda e momia den un kaha banda di su televishon. Segun e hòmber e momia ta pèrtenesé na su tata, pero e no por a bisa kon su tata a yega na e kurpa.

Ta trata di un momia di mas o ménos 600 pa 800 aña. Segun eksaminashon di e momia ta trata di un hòmber ku a fayesé ku mas o ménos 45 aña. E momia tabata fásil pa warda dor ku e tabata prepará segun tradishon den posishon di hùrk.

E kurpa a keda konfiská i entregá na e ministerio di kultura. E hòmber ta den kustodia di outoridatnan miéntras investigashonnan ta kana.

Segun e direktor di FBI Christopher Wray e vírus di corona probablemente tabata kreá den un laboratorio Chines. Asina Wray a bisa den un entrevista ku Fox News, despues ku e korant The Wall Street Journal tambe a publiká e mesun ponensia e siman aki.

E pandemia lo a lanta kabes dor ku e vírus a skapa for di un laboratorio na e siudat Wuhan. E direktor di FBI a agregá ku e investigashon ta andando ainda i no a duna mas detaye. Segun The Wall Street Journal lo tin un dokumento sekreto na e ministerio Merikano di Energia ku ta suprayá e ponensia, pero na mes momentu e mesun rapòrt ta indiká ku no tin sufisiente prueba pa e ponensia.

Otro servisionan di inteligensha i instanshanan sientífiko no ta kompartí e opservashonnan di e direktor di FBI. Te ainda mayoria servisio di inteligensha i sientífiko ta kombensí ku e vírus tin un orígen natural, esta un kontagio di animal pa humano. Asina CIA te ainda no a tuma un posishon pa ku e orígen di e vírus.

WHO tambe a konkluí den mart 2021 ku e pandemia tin un orígen natural. E investigashon di WHO a para dor ku China no a kolaborá ku nan investigashon. Asina e pais no a duna pèrmit pa investigá e marshe kaminda e promé kontagio lo a tuma lugá.

Djarason a lansa e inisiativa Curaçao Film Score Studios. Durante e seremonia na Teatro Luna Blou a kompartí e vishon di e inisiadónan i e oportunidatnan ku tin pa Kòrsou i su kompositornan, areglistanan, músikonan i esnan interesá i enbolbé den obranan musikal pa profilá Kòrsou den e mundu internashonal di film/pelikula.

E inisiadónan di e proyekto aki kier produsí i ofresé Film Scores, pues komponé musik pa sine/pelíkula (bon protehá) den produkshon. Inisiadó Curd Evertsz ta splika den e entrevista ku 5W Press a sostené ku n’e (video) ku por krea hopi divisa/foreign exchange pa Kòrsou.



Tabatin diferente orador, tantu di mundu di kreatividat komo ekonomia i sektor privá, pa papia riba e tópiko i oportunidatnan komersial pa tantu nos músikonan en general komo nos pais su programa di export strategy.

No a presentá nesesariamente un business plan sino e oportunidatnan pa benifisiá for di dje mediante kreashon di un plataforma pa esnan enbolbé aktivamente den komposishon, areglo i produkshon di musik.


Un choke frontal entre dos trein na Gresia a resultá den 57 morto i por lo ménos 66 persona heridá. Posiblemente e kantidat di mortonan ta bai subi mirando e estado krítiko di vários víktima den hospital i un kantidat deskonosí ainda di persona disparsé òf no identifiká. Ta asina ku dor di e choke algun kompartimentu a pega kandela butando ku ainda mester hasi outopsia pa identifiká vários kurpa.

Entretantu outoridatnan a investigá kiko a okashoná e aksidente lamentabel aki i awor Griegonan ta rabiá despues ku a resultá ku e tragedia ta okashoná dor di multiple posponementu di mantenshon na e spornan na e sitio. Segun medionan den e pais e sistema di siguridat na e sitio tin 9 aña kaba sin funshoná outomátikamente i tabata rekerí maneho humano. E minister di transporte di Gresia a tuma retiru siguiendo e aksidente.

Na Iran a lanta preokupashon despues ku un kantidat grandi di mucha muhé a bira malu dor di venenamentu. For di fin di novèmber a konta sigur 900 kaso di venenamentu na sigur 30 skol pa mucha muhé.

No ta trata di algu mortal, pero esei no ta kita ku e hóbennan tin problema ku halamentu di rosea, biramentu di kabes i kansansio. Hopi di nan a kaba den hospital pa haña tratamentu.

No ta klaro ainda ta kiko ta pasando, pero e insidensia a lanta sospecho di mala fé pa asina tin un preteksto pa sera skolnan pa mucha muhé. Entretantu siudadanonan a kuminsá èksigí kontesta di outoridatnan.

Inflashon den eurozone a baha den febrüari di akuerdo ku sifranan nobo di e ofisina di estadístika Eurostat. Inflashon na Oropa den febrüari ta kalkulá aworakí na 8.5% kompará ku 8.6% den yanüari. Básikamente esaki ta nifiká ku preisnan a subi un poko ménos fuerte ku den lunanan anterior. Den òktober e inflashon tabata kalkulá te asta na 10.6%.

E inflashon a baha un poko dor di bahada di preis di gasolin, diesel, gas i elektrisidat. Esaki sinembargo no ta konta pa e preis di aliment0o, bebida i tabak. Esakinan a sigui oumentá. Na Hulanda inflashon ta kalkulá na 8% na e momentu aki. Lo ke si a baha den eurozone ta desempleo.

E ganadó di premio Nobel di pas 2022, e Belaruso Ales Bialiatski, a haña un kastigu di prison di 10 aña pa labamentu di plaka i finansiamentu di aktividatnan pa stimulá desorden públiko. Asina su organisashon pa derechinan humano Viasna a publiká. E organisashon di Bialiatski tabata duna sosten hurídiko i finansiero na otro Belaruso ku a partisipá na e protestanan masivo kontra gobièrnu di Belarus den 2020.

Presidente di Belarus Alexander Lukashenko, den Oropa konosí notoriamente komo e último diktador di e kontinente, a gana elekshon na e okashon ei, pero tantu oposishon di e pais komo opservadónan internashonal a deskartá e resultado komo froude. E protestanan kontra e resultado por a konta ku hopi represhon di parti di e gobièrnu di Lukashenko ku a yega na poder 30 aña pasá den e pais.

Segun kálkulonan lo tin mas o ménos 1500 persona será den prison pa motibunan polítiko. Ales Bialiatski a gana premio Nobel di pas aña pasá pa e trabou ku el a hasi pa purba restourá demokrasia na Belarus i pa yuda e presunan polítiko.

Gobièrnu di Canada a duna e kompania bio sientífiko Sunshine Earth Labs pèrmit pa produsí i bende kokaina. E pèrmit ta un konsekuensha di un kambio di maneho di e departamentu di salubridat pa baha e kantidat di persona ku ta muri di sobredosis den e provinsia British Columbia. Den e provinsia aki lo tin un promedio haltu di konsumidónan di droga.

Den un deklarashon e kompania a indiká ku e tin pèrmit tambe pa bende morfina, MDMA (esta e supstansia aktivo den xtc) i tambe heroina. Luna pasá un otro kompania, Adastra Labs, a haña un lisensia komparabel pa produsí i bende ekstraktonan di kanabis i mushrooms halusinante tambe.

Ku e maneho aki gobièrnu di Canada kier kita e stigma ku ta biba rondó di usuarionan pa asina stimulá hende di buska yudansa ku adikshon. E proyekto ta bai kana pa tres aña pa asina evaluá despues si e maneho nobo aki ta efektivo.

Tin preparashonnan tumando lugá pa un tour mundial di ABBA Voyage, un konsierto ku imágennan virtual di e miembronan di e banda ABBA. Distribuidor Universal Music Group, kende a konfirmá esaki na e revista Variety, ta presentando e show aworakí na Londen, pero awor tin plan pa trese e show den otro pais tambe.

Segun e presidente di Universal e plannan ta den fase di desaroyo ainda. E show ta rekerí adaptashon spesial di salanan di konsierto. Representantenan di ABBA i Universal no a duna mas informashon. ABBA Voyage ta un éksito enorme na Lònden aworakí. Mas di 1 mion hende a bai wak e show kaba.

E show start den presensia di e integrantenan Anni-Frid, Benny, Björn i Agnetha, ku e públiko a mira despues den forma di hologram riba e podio. Tabata pa promé biaha den 36 aña ku a mira nan kuater huntu den públiko.