E olanan nobo di Covid-19 na Hulanda no ta forma un peliger mas. Asina e Outbreak Management Team (OMT) di Hulanda a konkluí i konfirmá a base di e sifranan di Covid na Hulanda publiká djamars. Si ta pa OMT Hulanda por eliminá e último medidanan ku ta na vigor ainda.
E olanan no ta di tal índole ku e sektor di kuido no por akapará esnan ku bira malu. Ta asina ku en bèrdat por nota un oumento leve di pashènt den hospital pero e kantidat di pashènt ta kasi igual na pero mas ku e kantidat di hende ku ta haña un grip severo.
Segun RIVM segun e poblashon ta bira resistente dor di kontagio i rekuperashon i bakunashon e impakto di e malesa a baha. E variantenan nobo di e vírus di corona entretantu no ta dje fuerte manera esnan original. RIVM ta tene kuenta ku un pik chikitu den parti sùit di Hulanda siguiendo karnaval, pero no ta antisipá riba problemanan grandi.
Djabièrnè a presentá e konklushonnan di e komishon parlamentario ku a investigá e temblornan na Groningen algun aña pasá ku a resultá den daño na kas di hende. Durante su operashonnan e kompanianan ku tabata operá den e region a ignorá interesnan di habitantenan kompletamente. E konklushonnan a sali den un rapòrt titulá Groningers boven Gas. Esakinan ta e konklushonnan prinsipal:
A balotá tur atvertensha di habitantenan, ekspertonan independiente, polítika, media i un gran parti di Hulanda.
Desishonnan tabata motivá pa sèn, inkluso esnan di estado.
A hustifiká e boramentu komo algu na benefisio general i suministrá gas pa tur hende, pero esei no ta kuadra ku realidat.
Tur benefisiario di e boramentu pa gas a keda sin tene kuenta ku habitantenan di Groningen i te ainda no ta hasi esaki. Ta despues ku temblornan a tuma lugá den 2012 ku a kuminsá papia riba preokupashonnan ku tabata biba.
Ora gobièrnu tabata intervení, gobièrnu tabata benefisiá e kompanianan, en partikular e ministerio di asuntunan ekonómiko. Ámtenar tabata disponé di informashon riba e aspekto di siguridat, pero no tabata komuniká riba esaki.
E kolaborashon entre gobièrnu i e kompanianan tabata un asina yamá “old boys network” ku no tabata embolbé terseronan.
Un proseso inefisiente pa atendé ku daño tabata kana hopi poko poko i a okashoná mas problema a largo plaso.
E intentonan pa reforsá kas pa apsorbé shòk di e temblornan tambe a resultá en bano. Doñonan di kas tabata haña atvertensha ku nan kas tabata forma peliger, pero no tabata tende di outoridatnan kiko nan mester hasi.
Mandatarionan regional no tabata parse di tin e instrumentonan pa representá habitantenan efektivamente i tampoko no tabata haña oido di e “old boys network” ya menshoná.
No a investigá posibel konsekuenshanan a largo plaso di e produkshon di gas, algu ku e komishon parlamentario no a komprondé.
E komishon a presentá tambe vários paso ku gobièrnu Hulandes tin ku bai tuma. Partikularmente mester bai perkurá ku habitantenan di e region ta haña un kompensashon adekuá. Tambe mester perkurá ku habitantenan, gobièrnu regional, Tweede Kamer i otro instanshanan ku a bati alarma ta haña sufisiente instrumento pa intervení mas efektivamente. Finalmente mester revisá e forma ku e tipo di kolaborashonnan entre gobièrnu i sierto kompania ta kuminsá na promé lugá.
Na Hulanda tin por lo ménos 4 gemeente kaminda bo por kumpra un kas di ménos di 250 mil euro. Asina por dedusí for di sifranan di Centraal Bureau voor de Statistiek na Hulanda. Ta trata di e gemeentenan Pekela, Kerkrade, Brunssum i Eemsdelta. Mas aleu lo tin 20 otro gemeente kaminda e preis promedio di kas ta kai rònt di òf mas abou ku 300 mil euro.
Aña pasá e preis promedio pa un kas na Hulanda tabata kalkulá den promedio na 429 mil euro. 42 mil mas ku un aña promé. Den último kuartal di 2022 por a nota un bahada den e preisnan. E Gemeente mas karu pa biba na Hulanda ta Bloemendaal, kaminda un kas ta kosta den promedio 1.1 mion euro.
E gemeente ku kasnan mas barata ta Pekela den e provinsia Groningen, kaminda un kas ta bal alrededor di 230 mil euro. Otro provinsia ku preis atraktivo ta Friesland, Limburg i Zeeland kaminda por lo general bo ta paga ménos di 300 mil pa un kas. Por sierto ku e sifranan aki ta regardá kas eksistente i no nieuwbouw.
Segun un informe ku ta sirkulá riba retnan sosial Tailandia lo ke terminá su kontrakt ku e kompania Pfizer ku a produsí un di e vários bakuna ku a keda atministrá pa kombatí e pandemia di Covid-19. Motibu pa esaki lo ta pasobra e prinsesa di e famia real di e pais lo a sufri un atake despues di a risibí un boostershot di e bakuna di Pfizer i kai despues den koma.
E informe aki a i ketu bai ta plamando via en partikular WhatsApp, pero simplemente no ta kuadra ku realidat. Kiko SI tin di bèrdat den e informe aki?
Eksepto e echo ku e prinsesa berdaderamente a sufri un atake, e pais en todo kaso no a terminá su kontrakt ku Pfizer. Mas aleu e departamentu di salubridat di Tailandia mes a deskartá e informashon aki komo fake news for di 3 di febrüari riba nan página ofisial di Facebook.
Kiko ta e echonan ku ta konosí den hinter e asuntu aki?
Te ainda gobièrnu di Tailandia no a publiká ningun komunikado konfirmando ku a terminá kontrakt ku Pfizer. Tampoko no tin evidensia di plannan pa hasi esaki.
Tailandia no a implementá Pfizer masalmente. E pais a usa mas tantu Sinovac i AstraZeneca, ku ta fabriká pa Siam Bioscience (ku de fakto ta propiedat di e rei di Tailandia Vajiralongkorn). Pfizer a keda suministrá serka apénas 5.7% di esnan ku a bakuná kontra Covid-19 na Tailandia.
No tin ningun evidensia ku e prinsesa di Tailandia a risibí un bakuna 23 dia promé ku el a kolapsá. De echo no ta konosí mes si e famia real di Tailandia ta bakuná òf nò. E informashon aki no ta probá ku ningun dokumento ofisial.
E kousa di e kolaps di e prinsesa no ta konosí. Interesante ta ku profesor Bhakdi a menshoná esei den e grabashon original di su entrevista, pero ku no ta inkluí den e grabashon ku ta bai rònt riba WhatsApp. E bèrdat ta esaki. For di 19 di desèmber 2022 e kas real a publiká un komunikado ku ta bisa eksplisitamente ku no a deskubrí ningun defekto na su kurason.
Nos konklushon preliminario ta ku e informashon den mihó kaso no ta kompleto i den pió kaso editá. No ta èksistí dokumentashon ofisial ku ta suprayá e ponensianan den e video ku ta bai rònt.
Otro fuentenan ku a chèk e echonan tambe a konkluí ku e informashon no ta kuadra ku realidat.
Siman pasá Dierenbescherming Curaçao a publiká un aviso kaminda ta ofresé un rekompensa pa kada kachó rekohé for di kaya. Esaki pa tene kayanan di Kòrsou liber di kachónan ku ta kousa molèster.
E aviso a lanta bastante konsternashon i pregunta. Entre otro kiko ta bai pasa ku e animalnan i kon a para ku e sanctuary pa kachó ku a keda primintí algun aña pasá i pa kua Dierenbescherming a risibí supsidio.
Durante un entrevista resien a puntra bosero di Dierenbescherming pa e status di e sanctuary. A kontestá lo siguiente: “E sanctuary pa kachó ta kla pa mas ku un aña kaba.”
Pa verifiká esaki, nos a hasi un bishita na e sitio di e sanctuary pa fact-check e ponensia aki.
E diferensha entre pober i riku rònt mundu a sigui krese den último tres aña. Asina e organisashon Oxfam Novib a konkluí den e rapòrt Survival of the Richest. E kapital di e 1% mas riku na mundu a oumentá den promedio ku 2700 mion dòler pa dia, un suma di 9 sifra pa dia. Alabes 1 den kada 10 persona ta pasa hamber i e salario di sigur 1700 mion trahadó rònt mundu a mira nan entrada subi ménos lihé ku inflashon. Lesa e rapòrt kompleto mas abou.
E momentu di e publikashon no ta un koinsidensia. E ta sali na momentu ku e World Economic Forum na Davos ta tuma lugá. E foro ta un reunion anual di lidernan di pais i representantenan i direktornan di e kompanianan mas grandi na mundu. Oxfam Novib ta konkluí den su rapòrt ku 10 aña despues ku a atvertí e partisipantenan di e foro aki, ta mas inigualdat só por nota rònt mundu.
Propietario di Tesla i Twitter Elon Musk a pèrdè alrededor di 187 mil mion dòler den 2022. Ku e pèrdida aki Elon Musk a registrá un rèkòrt den pèrdida históriko di akuerdo ku Guinness World Records. E akshonnan di Tesla a pèrdè alrededor di 65% di su balor riba merkado di bolsa. E kompania ya tabata registrando pèrdida, pero esaki a subi despues ku Musk a atkirí e plataforma Twitter. Hopi invershonista ta sinti ku Musk tabata pèrdè muchu tempu ku e plataforma.
E rèkòrt di pèrdida anterior tabata riba nòmber di e komersiante Hapones Masayoshi Son di e kompania teknológiko Softbank ku a yega di registrá un pèrdida di kasi 60 mil mion dòler ora ku e asina yamá “internet bubble” a rementá. Al fin al kabo e pèrdida aki no ta nifiká ku Musk a pèrdè tur su plaka. Te ainda e ta disponé di kasi 140 mil mion dòler.
E kantidat di Hulandes sin religion ta sigui oumentá. Kasi 6 den kada 10 Hulandes di 15 aña òf mas no tin religion. Asina por konkluí for di sifranan di Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) na Hulanda. E aña aki e porsenthae ta na 58%, miéntras ku aña pasá 55% di Hulandesnan no tabata bai misa mas.
Si nos wak bèk riba aña 2010, 45% di Hulandesnan a bisa den enkuesta ku nan no tin religion òf no ta bai misa. Ounke ketu bai nan ta forma e grupo religioso mas grandi na Hulanda, en partikular e kantidat di katólikonan ta parse di ta bahando. Aña pasá 18% di Hulandesnan a indiká di ta katóliko. Esaki ta igual na dos tersera parti di e 27% ku a indiká den 2010 di ta katóliko. Protestantismo ta e di dos koriente religioso mas grandi na Hulanda.
E aña aki atrobe Mexico ta e pais mas peligroso pa periodista. Asina Reporters Without Borders (RSF) a duna di konosé den su rapòrt anual (download e rapòrt) òf les’e mas abou. Te ku 1 di desèmber a asesiná sigur 11 periodista na Mexico den e aña aki. E kantidat ei ta representá kasi 20% di e total di periodistanan asesiná rònt mundu.
Na total 57 periodista òf kolaboradó di prensa a pèrdè nan bida, un oumento si kompará esaki ku aña 2021. Segun RSF esaki ta okashoná entre otro pa e konflikto na Ukrania kaminda 8 periodista a pèrdè nan bida. Meskos ku den añanan anterior en partikular Latino Amerika ta e kontinente mas peligroso pa traha den periodismo. Mitar di tur e asesinatonan a tuma lugá den paisnan manera Haiti, Brasil i Nicaragua. Esnan ku ta kubri por ehèmpel krímen organisá, gangs i korupshon ta esnan ku ta kore mas riesgo.
E sifranan ta preokupante: aparte di e asesinatonan 49 periodista a disparsé, a sekuestrá 65 i ainda tin 533 periodista mas detené den sèl pa motibu di nan trabou, di kua na China so tin 110 periodista será. Segun RSF gobièrnunan no ta hasi sufisiente pa protehá nan.
Segun aktris Jennifer Lawrence su casting komo protagonista di e pelíkula The Hunger Games tabata promé biaha ku a cast un dama komo “lead” di un pelíkula di akshon.
Un ponensia remarkabel si nos repasá e siguiente lista di títulonan ya konosí pa algun dékada kaba:
Nos evaluashon: e ponensia no ta kuadra ku realidat.
New York i Singapore ta kompartí e promé lugá den e top 10 di siudatnan mas karo na mundu. Aña pasá e rekonosementu ei a bai pa e siudat Israelí Tel Aviv ku a sali e di 3 pais mas karo na mundu. Hong Kong i Los Angeles ta kompartí e di kuater lugá. Otro siudatnan riba e lista ta Zürich, Genève, San Francisco, Paris i ku un di 10 lugá kompartí pa Kopenhagen i Sydney.
E datonan aki a keda investigá pa Economist Intelligence Unit (EIU), e divishon di investigashon di e distribuidor Britániko The Economist Group. E investigashon a mustra mas aleu ku den promedio kosto di bida a oumentá ku 8.1% kompará ku aña pasá. E investigadónan ta mustra tambe riba e oumento di balor di dòler, e moneda usá pa kalkulá durane e investigashon.
Alkohòl ta ketu bai e supstansia mas usá na Kòrsou. Asina por konkluí for di un estudio di Fundashon pa Maneho di Adikshon (FMA) ku a investigá uso di supstansia (droga i alkohòl) bou di pueblo di Kòrsou. E investigashon a tuma lugá via un enkuesta riba uso di alkohòl bou di 418 persona. FMA a yega na e siguiente konklushonnan:
E supstansia ku mas persona a yega di usa òf ta usando ta alkohòl.
Tin un relashon entre e frekuensia di uso i e areanan di bida afektá.
Tambe e resultado nan ta mustra ku tin un relashon entre sekso i e frekuensia di uso.
43% di personanan ku a kontestá a yega di kore outo bou di influensia di alkohòl. I 4,8% a yega di kousa un aksidente bou di influensia di alkohòl.
Aproksimadamente 5% a haña problema riba algun area di nan bida.
Segun FMA, si tradusí e resultadonan aki pa poblashon di Kòrsou, aproksimadamente 7553 persona por a eksperensiá sierto problema riba area finansiero, laboral, familiar òf di salú dor di nan uso di alkohòl.
Mirando e situashon finansiero aktual di Kòrsou, ta bon pa hasi estudionan mas profundo pa sa na kiko uso di alkohòl ta kostando Kòrsou. I alabes profundisá mas riba uso di otro supstansia i konsekuensianan di esaki di akuerdo ku FMA.
5W Press ta komprometé na informá su oudiensia a base di datonan i echonan verifikabel. Komo parti di e kompromiso aki nos ke aportá na kombatimentu di Fake News aktivamente ku fact-checks.
Tambe nos ta publiká regularmente Fact Sheets den kuadro di temanan ku ta den aktualidat. Fact Sheets ta instrumentonan indispensabel pa periodista, studiante, alumno i/òf interesadonan haña un bista mas realístiko i kompleto posibel di kualke tema den aktualidat.
Nos no ta solamente fact-check i debunk fake news ku ta plama via scoial media. Nos por siña bo tambe kon identifiká Fake News rápidamente. Sigui e siguiente “tips” i abo tambe por siña detektá fake news fásilmente:
Tip 1 – Chèk e fuente mesora
E tip aki por spar bo basta tempu. E página Hoaxwijzer (orígen: Bèlgika) tin un lista ekstenso di tur fuente notorio pa nan reportahe sensashonal i/òf fake news. Ku un konsulta kòrtiku riba e página aki bo no ta pèrdè bo tempu lesando kos ku no ta kuadra.
Tip 2 – Rekonosé e señalnan
Ora bo ta sinti ku un título di un artíkulo òf un app ku bo a risibí ta trigger sensashon fuerte di miedu, tristesa, rabia i/òf (esun mas engañoso di tur!) plaser/satisfakshon, tin un posibilidat ku bo ta konsumiendo fake news. E preguntanan aki ta yuda determiná si bo tin posibel fake news bo dilanti.
Tip 3 – Tin fact-check kaba?
Nos a ripará ku mayoria fake news internashonal ku yega Kòrsou ya tin vários siman den sirkulashon promé ku nan alkansá social media na Kòrsou. Afortunadamente tin vários organisashon internashonal ku den mayoria kaso ya a investigá i verifiká e verasidat di e informenan aki: