Resúmen di tur item di 12 – 18 febrüari 2023

Si bo ta lesando riba bo smartphone, ten’é horizontal pa un mihó eksperensha di e newsletter!

Orígen di UFO’s na Merka te ainda deskonosí

Visibilidat aurora borealis perfekto riba Valentine’s Day debí na aktividat solar

Merka i China ta kulpa otro di spionage

Kantidat di mortonan dor di temblornan na Turkia i Siria a pasa 40 mil

WHO a para investigashon pa deskubrí orígen vírus di corona

Benta di Kering, Gucci i Balenciaga a bai atras

Factsheet: Sigur 4 gemeente Hulandes kaminda por kumpra kas pa ménos di 250 mil euro

Kompania Israelí tras di vários kampaña di desinformashon

Arte den airu liber den Willemstad

Apple a bolbe posponé lansamentu di brel pa Virtual i Augmented Reality

Raquel Welch a fayesé na 82 aña

Hapon ta konsistí di mas di 14 mil isla segun kálkulo nobo

Balor di kambio di bitcoin a surpasá 25 mil dòler temporalmente

Demensia frontotemporal konstatá serka Bruce Willis

R Kelly por haña 25 mas di kastigu

Den wikènt tras di lomba ehérsito di Merka a basha por lo ménos 3 opheto abou ku tabata sirkulá den e teritorio aereo di e pais. Djabièrnè na Alaska, djasabra pegá ku frontera ku Canada i djadumingu riba e lago Huron. Kada un di e ophetonan aki tabatin un forma diferente segun e informashonnan ku Merka ta dunando. E suseso ta sigui despues ku un siman promé e flota aereo a basha un balòn Chines abou. Di esei nos tin konfirmashon for di China mes, nada straño einan. Pero ta ken ta tras di e ophetonan di den wikènt tras di lomba? Kiko ta pasando? Ta algu nobo òf ta algu ku awor numa ta deskubrí?

Echo ta ku Kas Blanku ta papia abiertamente di e fenómeno di den wikènt despues di e insidente ku e balòn Chines òf ta mas dispuesto pa papia riba esaki. Segun un funshonario ku a papia ku The New York Times sea China òf un otro pais kier wak si Merka ta pagando tinu.

Loke si ta echo ta ku e Merikanonan a hasi nan instalashonnan di radar mas sensibel, loke ta fasilitá visibilidat di ophetonan ku anteriormente no tabata visibel riba radar. Lógikamente ta interseptando mas opheto na alturanan haltu. Ta asina ku e radarnan ta adaptá awor tambe pa interseptá ophetonan ku ta move na un velosidat mas abou ku avion. Sowieso tur hende ta mas alerta aworakí.

Awor di mes e fenómeno a lanta e pregunta tambe si nos tin di haber aki ku algu ekstraterestre, esta algu for di pafó di nos planeta. Pasobra te asina leu un pregunta no ta kontestá ainda: ta kiko eksaktamente nan a basha abou i di nan unda e tres ophetonan ta bini? Di siman pasá China mes a konfirmá mesora ku e balòn tabata Chines. Di esei tin imágen ku no ta laga espasio pa duda. E hefe di NORAD, e organisashon militar ku ta vigilá e teritorio aereo di Canada i Merka, mes a indiká ofisialmente ku no ta ekskluí ku e tres ophetonan di den wikènt tin un orígen ekstraterestre.

Tuma bon nota pues ku uso di e palabra UFO en todo kaso ta na su lugá ora bo tend’é òf les’é den notisia te ora ku e orígen di e ophetonan ta konosí. E abreviashon ta para pa Unidentified Flying Opbject, pues un opheto buladó ku no ta identifiká. Esei ta nifiká pues algu diferente for di ekstraterestre, kua ta nifiká proveniente di pafó di nos planeta / atmósfera.

Den mardugá di djabièrnè 10 pa djasabra 11 di febrüari nos solo a saka un vlam solar (solar flare) masivo ku a okashoná algun blackout na sierto parti di nos planeta. I ainda tin algun di nan na kaminda. E ta sigui un otro vlam solar ku a tuma lugá djamars 7 di febrüari ku a buta telekomunikashon temporalmente plat den partinan di Pasífiko.

E partíkulanan kargá ku a skapa solo durante e evento aki lo yega nos planeta segun kálkulo riba Valentine’s Day. Esaki lo manifestá den e fenómeno mihó konosí komo aurora borealis ku ta visibel en partikular den e paisnan mas nort di nos planeta.

E vlam su pik tabata den mardugá di djabièrnè pa djasabra alrededor di 10 pa 7 di mainta orario di Kòrsou. El a keda registrá komo un evento di klase X1.1-class riba su respektivo eskala. Esei ta nifiká ku tabata un evento fuerte. di akuerdo ku U.S. Space Weather Prediction Center (SWPC). E vlam a kuminsá den un region riba solo yamá 3217. E vlam solar aki a okashoná solamente blackout di radio temporal den partinan di Suramérika. E Solar Dynamics Observatory di NASA’s a kapta e evento den e video aki.

Djaluna anochi Merka a indiká ku nan no tin indikashon ku e ophetonan ku nan a basha abou tin un orígen ekstraterestre, esta di pafó di nos planeta. Tur esaki despues ku e Merikanonan a basha un balòn di orígen Chines abou. Pero awor China ta kulpando Merka di a laga balòn Merikano drenta nan teritorio aereo sigur 10 biaha aña pasá. Algu ku e Merikanonan manera ta di spera ta desmentí. Pero te ainda no tin klaridat ta kiko e Merikanonan a basha abou.

E kantidat di mortonan siguiendo e temblornan na Turkia i Siria ta sigui oumentá. Entretantu a konfirmá mas di 40 mil morto, di kua mas ku 35 mil a kai na Turkia. Einan tin mas di 13 mil persona hospitalisá. Ku e kantidatnan por papia di e pió temblor den último 100 aña pa Turkia. Na Siria a raportá mas di 6 mil morto.

De bes en kuando ta logra reskatá hende ku a keda protehá bou di e ruinanan, pero e kasonan aki a bira skars. E trabounan di reskate entretantu a drenta fase di perkurá pa kuminda, refugio i kuido. Na total 26 mion hende ta den nesesidat agúdo aworakí. E temporada friu, falta di material sanitario i higiéniko i e riesgo di plamamentu di malesa ta hasi e trabounan mas difísil ainda.

World Health Organisation a para e investigashon pa e orígen di e vírus di corona den silensio. Asina e revista sientífiko Nature a publiká. Segun investigadónan ku a papia ku e revista e investigashon a keda pegá despues ku tantu e gobièrnu Merikano komo China a kuminsá kulpa otro. Mas aleu nan a bisa e revista ku rònt mundu polítika a stroba e investigashon dor di buta preshon riba e investigadónan pa saka sierto konklushon.

Te asina leu a investigá 4 senario di kua, asina nan a konkluí, esun mas probabel pa nan ta ku e vírus tin su orígen serka vlermùis ku a pas’é pa hende, kisas via otro animal. Klek akinan pa e rapòrt.

Esei tabata e promé fase. E problemanan a kuminsá dos aña despues na kuminsamentu di e di dos fase di e investigashon. E investigadónan ta splika ku ta bèrdat ku China no tabata transparente riba kiko tabata pasando na kuminsamentu di e pandemia den e pais. Pero World Health Organisation mes no a hasi sufisiente pa mitigá intervenshon polítiko.

Básikamente fase dos di e investigashon nunka a tuma lugá. Durante e fase ei mester a investigá kon e vírus lo a plama, pero China no ke koperá ku akseso pa e investigadónan. E pais ke hiba su propio investigashon.

E benta di sapatu, tas i paña di luho di e marka Gucci a baha ku 14% den último tres luna. Esaki debí na propagashon di Covid-19 na China despues ku e pais a aliviá tur medida. Esaki a buta ku hopi pakus Chines popular a keda será.

Meskos ta konta pa e kompania propietario Kering ku a registrá 7% ménos benta di akuerdo ku Financial Times. E marka Balenciaga, ku tabata tópiko di diskushon relashoná ku un kampaña kaminda ta mustra mucha den paña provokativo, tambe a konosé un kontrakshon den vários pais di akuerdo ku presidente di Kering Jean-Marc Duplaix.

Pa loke ta e resultado final pa Kering mester bisa ku preisnan mas haltu a yuda mitigá e pèrdida finansiero. Kering a registrá un resultado di kasi 22 mil mion dòler den hinter 2022, di kua 3,8 mil mion por konsiderá komo un ganashi den e aña tras di lomba.

Na Hulanda tin por lo ménos 4 gemeente kaminda bo por kumpra un kas di ménos di 250 mil euro. Asina por dedusí for di sifranan di Centraal Bureau voor de Statistiek na Hulanda. Ta trata di e gemeentenan Pekela, Kerkrade, Brunssum i Eemsdelta. Mas aleu lo tin 20 otro gemeente kaminda e preis promedio di kas ta kai rònt di òf mas abou ku 300 mil euro.

Aña pasá e preis promedio pa un kas na Hulanda tabata kalkulá den promedio na 429 mil euro. 42 mil mas ku un aña promé. Den último kuartal di 2022 por a nota un bahada den e preisnan. E Gemeente mas karu pa biba na Hulanda ta Bloemendaal, kaminda un kas ta kosta den promedio 1.1 mion euro.

E gemeente ku kasnan mas barata ta Pekela den e provinsia Groningen, kaminda un kas ta bal alrededor di 230 mil euro. Otro provinsia ku preis atraktivo ta Friesland, Limburg i Zeeland kaminda por lo general bo ta paga ménos di 300 mil pa un kas. Por sierto ku e sifranan aki ta regardá kas eksistente i no nieuwbouw.

Un kompania fantasma na Israèl lo ta tras di vários kampaña di desinformashon i manipulashon di elekshon. Asina un team di mas di 100 periodista for di vários pais a konkluí despues di un investigashon grandi guiá pa entre otro e korant Britániko The Guardian i e emisora públiko di Alemania ZDF.

Tres periodista, di kua 2 Israelí i un Franses, a bai undercover na e kompania ku por sierto no ta registrá niun kaminda. Nan a fingi di ta traha pa un komersiante ku supuestamente kier a manipulá un elekshon na Áfrika.

E doño di e kompania Tal Hanan (potrèt) a bisa nan ku di 33 intento, 27 kampaña tabatin éksito. E investigadónan no a logra konfirmá si esaki berdaderamente ta asina, pero en todo kaso si a logra konfirmá ku e kompania aki tabatin influensha riba elekshon presidensial na Nigeria den 2015 kaminda e ya konosido kompania Merikano Cambridge Analytica tambe tabata embolbé.

E kompania tin un software ku por krea te 33 mil profil falsu riba social media pa manda mensahenan negativo dirigí na sierto grupo riba Twitter, LinkedIn, Facebook, Telegram i Instagram.

E identidat di esnan ku a hasi uso di e servisionan di e kompania fantasma aki no ta konosí, pero si por dedusí ku ta trata di hende ku influensha den kompania, partidonan polítiko i servisionan di inteligensha. E doño Tal Hanan en todo kaso a bisa e periodistanan ku e no ta haña ku e ta hasi algu robes.

Plein Air – Di 23 di febrüari te 4 di mart nos bunita kapital Willemstad lo ta senario di arte den airu liber. Bin enjoy abo tambe!


E kompania Apple a bolbe posponé lansamentu di su brel pa Virtual i Augmented Reality. Asina agensia di prensa Bloomberg ta informá. E lansamentu tabata planiá pa mart próksimo, pero esaki ta planiá awor pa yüni. Segun Bloomberg Apple lo ta wardando pa hasi esaki durante e siguiente World Wide Developers Conference (WWDC). Esei ta un kongreso ku Apple mes ta organisá tur aña den mei òf yüni. Lo no ta promé biaha en todo kaso ku e kompania ta lansa un produkto nobo durante e konferensha ei.

E brel pa Virtual i Augmented Reality ta antisipá for di 2017. Den kaso di Virtual Reality e usuario ta sinti’é den un ambiente virtual. Ku augmented reality e brel ta agregá imágen na realidat. Esnan ku ta interesá mester kuminsá spar for di awor. E brel probablemente ta bai kosta alrededor di 3 mil dòler.

E konosido aktris Merikano Raquel Welch a fayesé djarason na 82 aña di edat. Asina e revista di entertainment TMZ a informá a base di un famia di e aktris. Raquel Welch ta entre otro konosí pa su ròl den e pelíkula klásiko The Three Musketeers di 1973 pa kua el a risibí un Golden Globe. E aktris tabata partikularmente popular pa su sex appeal dor di otro pelíkulanan manera One Million Years B.C. Welch a fayesé despues di tabata kebrante di salú pa algun dia.

Segun un kálkulo nobo Hapon no ta konsistí di kasi 7 mil sino mas di 14 mil isla. E pais a usa un teknologia digital nobo ku a lokalisá mas di 7 mil isla nobo. Na total Hapon ta konsistí awor di 14.125 isla.

Te ku aworakí no tabata fásil hasi un kálkulo eksakto, pasobra e zona kompleto ta konsistí di 370 mil kilometer kuadrá. Ademas tabatin formashon i desaparishon di algun isla dor di aktividat volkániko.

E diferensha grandi entre e kantidat ku tabata asumí promé ta debí na e echo ku e wardakosta Hapones a usa mapa di papel pa konta e islanan. Durante e konteo ei den 1987 a disidí ku solamente e pidanan riba awa ku un sirkunferensha (omtrek) di 100 meter òf mas ta konta komo isla, resultando pues den un total ofisial pero inkorekto di 6.852 isla.

Pa e konteo nobo a usa un sistema digitalisá kombiná ku potrèt di ariba. E kantidat mas haltu di isla por sierto no ta nifiká ku e pais a amplia su teritorio marítimo. E kantidat mas haltu ta registrá den e teritorio ya establesé.

E balor di kambio di bitcoin a temporalmente surpasá 25 mil dòler djaweps anochi, e balor di kambio mas haltu den 8 luna. For di yanüari e moneda virtual a mira su balor subi ku 50%. Esaki relashoná ku pronóstikonan positivo pa ekonomia. 25 mil naturalmente no ta komparabel ku e nivel rèkòrt di 68.992 dollar den novèmber 2021, pero invershonistanan ta positivo ku e pió temporada ya ta tras di lomba.

E sektor a pasa den un temporada difísil despues di kaida di e bolsa pa kriptomoneda FTX. For di e tempu ei instanshanan di supervishon ta vigilá e sektor mas intensivamente i tin algun kompania bou di investigashon. Despues di a pik riba 25 mil dòler e balor di kambio pa bitcoin a baha bèk te 23.700 dòler.

Aktor Bruce Willis a kaba di haña un diagnóstiko mas spesífiko relashoná ku su salú. Despues ku aña pasá a bira konosí ku e ta sufri di afasia, un malesa ku ta afektá komunikashon i a para su karera komo aktor, resien e aktor a tende ku e ta sufri di un forma di demensia: demensia frontotemporal pa ta mas eksakto. Asina su famia a konfirmá den publisidat Merikano.

Lamentablemente no ta èksistí un kura p’e malesa aki i ademas e ta lanta kabes na edat relativamente yòn. E forma di demensia aki ta afektá memoria den un stadium mas lat.

Na e siudat Merikano Chicago a pidi 25 aña mas kontra R. Kelly. E kastigu ei tin ku bin riba e 30 aña ku e kantante tin ku sinta na New York. Aña pasá un hurado a hañ’é kulpabel di vários akto di inmoralidat, entre nan produkshon di material pornográfiko ku ta inkluí menor di edat.

Segun e fiskal R. Kelly ketu bai ta forma un peliger pa sosiedat. R. Kelly ta será for di 2019 i ta sintando un kastigu pues di 30 aña na New York. Sentensia ta sigui djaweps próksimo.